Ngày 11/5/1884, thực dân Pháp buộc triều đình nhà Thanh phải ký Hiệp ước Thiên Tân, hứa rút quân khỏi miền bắc. Sau hòa bình ở miền bắc, chúng quyết định tiến thêm một bước nữa trên con đường xâm lược nước ta. Tướng Patenotre cầm quân buộc triều đình Huế phải ký hòa ước 6 tháng 6 năm 1884, công nhận sự bảo hộ của chế độ thực dân. Pháp cũng buộc triều đình phải cho phép chúng đến Mang Cá đóng quân. Mục đích để vô hiệu hoá binh lính của ta trong thành đang hoạt động. Người dân Huế coi ngày 23 tháng 5 năm 1885 âm lịch là ngày “cô hồn”, vào ngày kinh thành Huế sụp đổ, hàng ngàn người đã thiệt mạng vì đạn pháo của Pháp.
Người Huế cúng lễ ngày Kinh đô thất thủ 136 năm trước
Sau lễ tế đàn Âm hồn, người dân làm mâm cỗ cúng. Tưởng nhớ những người đã mất trong ngày kinh đô Huế thất thủ 136 năm trước. Sáng 2/7 (23/5 âm lịch), ông Nguyễn Thanh Bình, Phó chủ tịch tỉnh Thừa Thiên Huế, trong trang phục áo dài, khăn đóng màu xanh. Ông chủ trì lễ tế đàn Âm hồn ở phường Thuận Hòa, TP Huế. Cùng mọi người tưởng niệm quan quân triều Nguyễn và người dân chết trong ngày kinh đô Huế thất thủ năm 1885.
Lễ tế được thực hiện theo nghi thức của triều Nguyễn xưa. Với các lễ quán tẩy (rửa tay), lễ thượng hương (dâng hương), lễ hiến tước (dâng rượu)… Đội nhã nhạc cung đình Huế tấu nhạc lễ. Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế đã chuẩn bị đầy đủ vật phẩm. Gồm trâu, dê, lợn và với các món ăn dân dã như khoai sắn, mít, bánh bao. Sau gần một giờ, lễ tế kết thúc với việc hóa vàng mã.
Nhiều người dân Huế vào đàn Âm hồn dâng hương tưởng nhớ những người đã chết.Tai tư gia, nhiều gia đình ở TP Huế và vùng phụ cận làm mâm cỗ. Họ tưởng nhớ những người đã mất. Mâm cỗ được bày biện trên vỉa hè, ngã ba hoặc ngã tư. Mâm có các món ăn dân dã như khoai sắn, bánh bao. Trước các mâm cỗ, người dân đốt một đống củi lớn. Mang tâm niệm sưởi ấm cho những người đã chết nước trong lúc chạy giặc.
23/8 là ngày đau thương với người dân Huế
Theo sách Đại nam thực lục, sau khi từ chối lời mời của tướng De Courcy sang tòa Khâm sứ Pháp hội đàm; khuya 4/7 năm 1885 (đêm 22, rạng 23/5 âm lịch), Tôn Thất Thuyết chia quân làm hai hướng tấn công quân Pháp. Tuy nhiên, ngày 23/5 âm lịch năm 1885, kinh thành Huế thất thủ trước sự tấn công của quân Pháp. Hàng nghìn quan quân và dân chúng chết trong cảnh binh đao hỗn loạn.
Tôn Thất Thuyết và vua Hàm Nghi phải tháo chạy khỏi kinh thành Huế ra Quảng Trị lánh nạn.Năm 1894, vua Thành Thái cho xây đàn Âm Hồn (nay thuộc phường Thuận Hòa). Để làm lễ tế tưởng nhớ những người đã chết trong sự kiện.
Sau nhiều năm không duy trì, năm 2018, Thừa Thiên Huế lần đầu tổ chức lễ tế đàn Âm hồn theo nghi thức triều Nguyễn. Hơn 1.500 người dân và binh lính của ta đã ngã xuống trong đêm hôm đó. Họ chết vì bị trúng đạn của Pháp. Một số do chen lấn, giẫm đạp nhau khi cố vượt ra khỏi Kinh thành. Hầu như không có gia đình nào không có người bị tử nạn trong đêm binh biến này. Thật may mắn là lòng dân Huế hơn trăm năm qua không quên ngày 23/5.
