Ninh Thuận vốn là một nơi có thời tiết nắng nóng gần như quanh năm, đất đai khô cằn, hoang sơ. Vậy nhưng, dường như đó lại là điểm thu hút du khách đến với vùng đất này. Với vẻ đẹp vẫn còn rất đơn sơ nhưng lại vô cùng quyến rũ, Ninh Thuận đã cho thấy đây là một điểm đến thú vị cho những ai yêu thích trải nghiệm và khám phá. Trong số rất nhiều những địa điểm đẹp ở Ninh Thuận thì khu đền tháp Po Klaung Garai của người Chăm là một trong những nơi ẩn chứa nhiều điều thú vị và huyền bí nhất. Những dấu tích văn hoá cùng lối kiến trúc đặc sắc của những tháp Chăm nơi đây chắc chắn là điều mà du khách hứng thú nhất mỗi khi tới đây.
Vị trí các tháp Chăm Po Klaung Garai ở Ninh Thuận
Po Klaung Garai là một cụm di tích nổi tiếng của đất nước Cham-pa cũ. Những tháp này nằm trên đồi Trầu, phường Đô Vinh, Phan Rang, Ninh Thuận. Cái tên Po Klaung Garai là chỉ chung cho cụm di tích 3 tháp Chăm. Đó là tháp chính, tháp lửa và tháp cổng. 3 tháp này được đánh giá là còn nguyên vẹn nhất trong số 6 tháp của người Chăm còn xót lại cho đến nay. Cách trung tâm thành phố Phan Rang khoảng 7km về phía Tây, tháp Po Klaung Garai là một cụm tháp nổi tiếng trong các điểm đến trên bản đồ du lịch Ninh Thuận.
Lịch sử của tháp Po Klaung Garai
Tháp Po Klaung Garai được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XIII, đầu thế kỷ XIV. Đây là thời kỳ trị vì của vua Jaya Simhavarman III. Vị vua này là nhân vật khá quen thuộc được sử Việt gọi là Chế Mân. Những tháp này được xây dựng để thờ phụng vua Po Klaung Garai.
Theo truyền thuyết Chăm, Po Klaung Garai trị vì vào giai đoạn cuối thế kỷ XII. Ông được người Chăm thờ phụng như một vị anh hùng của họ. Vị vua này được cho là người có công xây dựng nên hệ thống thủy lợi Nha Trinh (nay thuộc xã Nhơn Sơn, huyện Ninh Sơn, Ninh Thuận) đã tồn tại hơn 700 năm. Ngoài việc giúp dân làm thủy lợi, tương truyền nhà vua còn là người tài giỏi và nhiều mưu mẹo. Ông đã giúp dân tránh đổ máu trong cuộc chiến với người Khmer bằng việc chiến thắng trong cuộc thi xây tháp.
Quần thể di tích kiến trúc tháp Po Klaung Garai
Theo tài liệu khảo cổ cũ, toàn bộ khu tháp có tất cả 6 ngôi tháp. Trong đó, có 1 ngôi tháp trung tâm và 5 ngôi tháp phụ. Tháp Trung tâm ở giữa, trước mặt có 2 ngôi tháp nhỏ. Trong đó, ngôi tháp nhỏ ngay trước tháp Trung tâm nay đã đổ, chỉ còn lại dấu tích nền móng. Ngôi tháp phụ phía đông bắc và tây nam cũng đã sụp đổ.
Hiện nay toàn bộ khu tháp còn lại 3 ngôi gồm: tháp Trung tâm; Tháp Hỏa – có bộ mái hình yên ngựa; tháp Cổng – ngôi tháp phụ xa nhất về phía đông, trước mặt tháp Trung tâm.
Tháp trung tâm
Tháp Trung tâm là ngôi tháp đẹp nhất của khu tháp. Tuy nhiên khu tháp này được xây dựng vào giai đoạn muộn nên kiến trúc và điêu khắc khá đơn giản so với các khu tháp Chăm khác ở miền Trung. Ở ngôi tháp này, chỉ có các chi tiết hoa lửa bằng đất nung được gắn ở vòm cửa giả và bằng đá gắn ở các góc tháp, chứ không còn họa tiết điêu khắc trực tiếp trên vòm cửa hay thân tháp như ở các tháp Chăm khu vực Bình Định, Quảng Nam.
Các tượng thần bằng đá nơi ô khám các cửa giả cũng khá đơn giản. Có lẽ “giá trị” nhất là tượng bò thần Nandin nằm ở cửa tháp và tượng thần Siva đang múa nơi trán cửa của tháp Trung tâm.
Do khu tháp tọa lại tại khu vực cộng đồng Chăm sinh sống, nên hàng năm nhiều lễ hội trên đền tháp của người Chăm diễn ra ở đây, lớn nhất là lễ hội Kate – có nghi thức tắm và thay trang phục cho tượng thần.
Tháp Hoả
Tháp Hỏa ở góc phía nam khu tháp. Đây là ngôi tháp có bộ mái đặc sắc hình yên ngựa. Trong các di tích tháp Chăm cổ còn lại, chỉ có một số ít các ngôi tháp có bộ mái kiểu này. Tháp Hỏa Po Klaung Garai cũng giữ được bộ mái nguyên vẹn nhất so với các tháp ở nơi khác.
Mặc dù ngôi tháp Hỏa này được giữ khá nguyên vẹn nhưng thân tháp cũng không có trang trí điêu khắc gì (tháp Hỏa ở khu tháp Bánh Ít có rất nhiều tượng điêu khắc bằng gạch ở phần chân tháp, và các họa tiết điêu khắc rất đẹp ở hai đầu hồi phần mái).
Tháp Cổng
Tháp Cổng – ngôi tháp xa nhất về phía đông khu tháp, như một bản sao thu nhỏ và đơn giản của tháp Trung tâm. Tuy cửa chính khu tháp quay về phía đông nhưng do sườn đông của đồi Trầu bị xói lở và rất dốc, nên lối lên khu tháp hiện tại được mở ra ở sườn thoai thoải phía nam của ngọn đồi.
Khu di tích lịch sử vô giá
Tại tháp Po Klaung Garai, ngoài các kiến trúc đền tháp cổ; nơi này còn có một số văn bia mang theo rất nhiều giá trị với các nhà khảo cổ. Đó là 2 cột đá trước cửa tháp Trung tâm được khắc dày đặc chữ Chăm; một chiếc linga, 2 tảng đá nằm bên ngoài khu vực tường bao cụm tháp. Trong đó, trên 2 tảng đá phát lộ trên nền đất đều được khắc rất nhiều chữ Chăm. Những hàng chữ này vẫn còn khá rõ nét.
Từ năm 1979, khu tháp Po Klaung Garai đã được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. Nơi này cũng được ngành văn hóa lập thành một khuôn viên di tích rộng lớn với các công trình phụ trợ phía dưới chân đồi Trầu. Tất cả nhằm mục đích giữ gìn, bảo tồn và quảng bá cho khu di tích đặc biệt này.
